آشنایی با پایگاه های داده اغلب برای دانشجویان و پژوهشگران بسیار مهم است. در این نوشته به توضیح مطلب تفاوت مدلاین (MEDLINE) پاب‌مد (PubMed) و پابمد سنترال (PMC) می‌پردازیم. با وب سایت چاپ مقاله اوج دانش همراه باشید.

تفاوت مدلاین (MEDLINE) پاب‌مد (PubMed) و پابمد سنترال (PMC) چیست؟

مدلاین پایگاه استنادی ژورنال‌های آکادمیک است که توسط کتابخانۀ ملی پزشکی ایالات متحده (NLM) اداره می‌شود. این پایگاه در دهۀ ۱۹۶۰ راه‌اندازی شد و ۲۵ میلیون منبع را در حوزۀ زیست‌پزشکی و علوم زیستی در خود جای داده است؛ این منابع از سال ۱۹۴۶ تا کنون منتشر شده‌اند. مدلاین به بیش از ۵۲۰۰ ژورنال آکادمیک از سراسر دنیا استناددهی کرده است. ناشران ژورنال‌های خودشان را نزد کمیته‌ی مشورتیِ تأییدشده توسط موسسه ملی سلامت سابمیت می‌کنند، که نام آن کمیتهی ارزیابی فنی گزینش نشریات است. این کمیته ژورنال‌ها را داوری کرده و آن‌ها را به مدلاین پیشنهاد می‌دهد. کمیته‌ی ارزیابی فنی، با استفاده از دستورالعمل‌های انتخاب ژورنال مدلاین، کیفیت محتوای علمی ژورنال‌ها را ارزیابی می‌کند، از جمله اصالت و اهمیت محتوا برای مخاطب جهانی مدلاین. مخاطب‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم از طریق کتابخانۀ ملی پزشکی در پایگاه‌داده‌ی مدلاین به جستجو بپردازند که یکی از زیرمجموعه‌های پایگاه‌داده‌ی پاب‌مد است. همچنین، می‌توانند از موتورهای جستجوی بیشماری استفاده کنند که داده‌های‌شان از طریق برنامه‌ی توزیع کتابخانه‌ی ملی پزشکی تهیه می‌شود. علاوه بر فرایند پیچیده‌ی انتخاب ژورنال، آنچه مدلاین را از پاب‌مد متمایز می‌کند ارزش‌افزوده‌ی استفاده از مجموعه‌واژگانِ کنترل‌شده یا سرعنوان‌های موضوعی پزشکی (MeSH) است که برای نمایه‌سازی استنادها استفاده می‌شود (آشنایی با پایگاه علمی پروکوئست ProQuest).

پاب‌مد از سال ۱۹۹۶ در دسترس است. این پایگاه حاوی بیش از ۲۸میلیون منبع است که، علاوه بر اطلاعاتِ مدلاین، استنادهای زیر را نیز شامل می‌شود:

•    استنادهایی که در پروسه‌ی بررسی‌اند؛ این استنادها پیشنه‌ی مقاله‌‌هایی را ارائه می‌کنند که هنوز در در سامانه‌ی سرعنوان‌های موضوعی پزشکی یا مش نمایه نشده‌اند یا تحت عنوان ناهماهنگ با حیطه‌ی ژورنال (out of scope) طبقه‌بندی شده‌اند.

•    استناد به مقاله‌هایی که با حیطه‌ی ژورنال‌های مدلاین، علوم پایه، و شیمی عمومی ناهماهنگ هستند (out of scope)؛ برای مثال، مقاله‌ای که تکتونیک صفحه‌ای (plate tectonics) یا فیزیک نجومی را پوشش می‌دهد.

•    استناد پیش از انتشار (Ahead of Print) که پیش از انتشار نهایی در ژورنال‌های نمایه‌شده در مدلاین استناددهی صورت می‌گیرد.

•    استناد پیش از تاریخی که ژورنال برای نمایه شدن در مدلاین انتخاب شده است (که ناشر آن را به طور الکترونیکی در اختیار پایگاه قرار داده است).

•    استنادهای پیش از سال ۱۹۶۶ که هنوز در پایگاه مش به‌روزرسانی نشده‌اند و در مدلاین فاقد طبقه‌بندی‌اند.

•    استناد به ژورنال‌های علوم زیستی که متن کامل‌شان در پی‌ام‌سی (PubMed Central) سابمیت شده است و کتابخانه‌ی ملی پزشکی آن‌ها را از لحاظ کیفی داوری کرده است.

•    استناددهی به مقالات پذیرفته‌شده‌ای که نویسندگان‌شان تحت حمایت مالیِ موسسه‌ی ملی سلامت هستند.

•    استناددهی به کتاب‌های موجود در کتابخانه‌ی مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری یا ان‌سی‌بی‌آی بوک‌شلف (استناد به کل کتاب و در برخی موارد استناد به فصل‌های کتاب). 

استنادهای پاب‌مد اغلب شامل لینک‌هایی به متن کامل مقالات در وب‌سایت ناشران و/یا پی‌ام‌سی و کتابخانه‌ی مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری می‌شود. مدلاین بزرگترین زیرمجموعه‌ی پاب‌مد است. از طریق محدود کردن جستجو به واژه‌های کنترل‌شده‌ی مش یا استفاده از فیلترکردن دسته‌بندی ژورنال‌ها، می‌توانید جستجوی پاب‌مد را به استنادهای مدلاین محدود کنید.

پی‌ام‌سی در سال ۲۰۰۰ راه‌اندازی شد. این پایگاه متن کامل مقالات ژورنال‌های علوم زیستی و زیست‌پزشکی را به طور رایگان آرشیو می‌کند. پی‌ام‌سی نسخه‌ی آنلاین مجموعه‌ی گسترده‌ی چاپی کتابخانۀ ملی پزشکی است. این پایگاه مخزنی برای پیشنه‌ی پژوهش‌های آکادمیک است که توسط ناشران مشارکت‌کننده امانت گذاشته می‌شوند. همچنین، مخزنی است برای مقالات پذیرفته‌شده‌ای که مطابق با سیاست‌های دسترسی عمومی (Public Access Policy) موسسه‌ی ملی سلامت و سیاست‌های سایر نهادهای حامی پژوهش‌های آکادمیک تهیه شده‌اند. برخی از ژورنال‌های پی‌ام‌سی ژورنال‌های مدلاین نیز هستند. برای ناشران، روش‌های متعددی وجود دارد تا مشارکت کرده و محتوای خودشان را در این آرشیو ذخیره کنند.

مطابق با Collection Development Guidelines، که توسط کتابخانه‌ی ملی پزشکی تدوین شده است، ژورنال‌ها باید هماهنگ با حیطه‌ی علمی (in scope) باشند. با اینکه یکی از شروط آرشیو کردن مقالات در پی‌ام‌سی دسترسی رایگان به آن‌هاست، ممکن است ناشران و نویسنده‌ها حق تالیف‌شان را در پی‌ام‌سی حفظ کنند و ناشران ممکن است محتوای خود را با تاخیری کوتاه پس از انتشار در پی‌ام‌سی قرار دهند. بین متن کامل در پی‌ام‌سی و استنادهای مرتبط در پاب‌مد لینک‌های متقابل وجود دارد. استنادات پاب‌مد برای محتوایی ایجاد می‌شود که در پایگاه‌داده‌ی مدلاین قرار ندارند. برخی از محتواهای موجود در پی‌ام‌سی، از جمله نقد کتاب، در پاب‌مد استناددهی نمی‌شوند.

در مجموع، استنادات پاب‌مد از این سه منبع تهیه می‌شود: ۱) ژورنال‌ها نمایه‌شده در مدلاین، ۲) ژورنال‌ها/مقالات پذیرفته‌شده‌ی آرشیوشده در پی‌ام‌سی، و ۳) ان‌سی‌بی‌آی بوک‌شلف. استنادات مدلاین و پاب‌مد ممکن است به متن کامل مقالات منتشرشده یا پذیرفته‌شده‌ی پی‌ام‌سی، ان‌سی‌بی‌آی بوک‌شلف، و وب‌سایت ناشران لینک داده شوند. اگر جستجوی پاب‌مد را به واژگان کنترل‌شده‌ی مش یا زیرمجموعه‌ی مدلاین محدود کنید، در نتایج خودتان تنها استنادات مدلاین را مشاهده خواهید کرد.