فرآیند داوری مقاله و چگونگی تصمیم گیری نهایی ادیتور

فرآیند داوری در مجلات مکانیسمی برای کنترل و ارزیابی کیفیت مقالات است. این فرآیند از طریق عده‌ای از متخصصین و افراد دانشگاهی صورت می‌گیرد. با این حال، داوران مجله تصمیم نهایی برای پذیرفتن یا رد مقاله نمی‌گیرند. در بسیاری از مواقع، آنها مشورت‌هایی در باب تصمیم‌‍‌گیری نهایی درباره یک مقاله صادر می‌کنند. در همه مجلات علمی، تصمیم نهایی پذیرش یا رد یک مقاله جزو اختیارات ادیتور یا هیئت تحریریه مجله است. در حقیقت این ادیتور مجله است که در محور تصمیم گیری رد یا پذیرش یک مقاله قرار می‌گیرد. در این مطلب سعی می‌گردد به تشریح فرآیند داوری مقاله و چگونگی تصمیم گیری نهایی ادیتور پرداخته شود. با چاپ مقاله اوج دانش همراه باشید.

+ بیشتر بخوانید: تفاوت مدلاین (MEDLINE) پاب‌مد (PubMed) و پابمد سنترال (PMC)

فرآیند داوری مقاله و چگونگی تصمیم گیری نهایی ادیتور

به صورت معمول، بعد از اینکه مقاله به مجله سابمیت می‌گردد، ادیتور مجله مقاله را به صورت مختصر مورد بررسی قرار می‌دهد تا ببیند آیا مقاله ارسال شده کیفیت اولیه لازم را برای ارسال به داوری دارد یا خیر. صرفاً بعد از تایید بررسی اولیه ادیتور است که مقاله برای داوران ارسال می‌گردد. بارها گفته‌ایم که اگر مقاله یکسری اصول اولیه را نداشته باشد، ادیتور مقاله فوراً مقاله را ریجکت می‌کند و اصلاً برای داوران مجله نیز ارسال نمی‌کند. میتوان گفت مهمترین بخش‌هایی که ادیتور مجله در بررسی اولیه مورد توجه قرار می‌دهد چکیده مقاله (نحوه نگارش یک چکیده علمی)  و کاورلتر مقاله (چگونه یک کاولتر خوب بنویسیم) است. بعد از تایید اولیه مقاله به داوران ارسال می‌گردد و در نهایت، هیئت تحریریه (Editorial board) مجله یا مدیر مسئول مجله (Editor) بر اساس گزارش هیئت داوران، تصمیم می‌گیرند که مقاله را یا رد و یا تایید کنند.

بررسی اولیه ادیتور

تقریباً ۳ میلیون مقاله در عرض یک سال به مجلات ارسال می‌گردند. نظر به چنین حجم وسیعی از مقالات، مجلات سعی می‌کنند رویکردی انتخاب کنند تا صرفاً مقالاتی را به فرآیند داوری ارسال نمایند که برخی از اصول اولیه و مهم را داشته باشند. حال سوال اینجاست که این اصول اساسی و اولیه چه چیزهایی هستند؟ معمولاً ادیتورها مقاله ارسال شده را با سه سوال ارزیابی می‌کنند:

۱- آیا مقاله متناسب با اسکوپ و هدف مجله و حیطه‌های مورد علاقه آن هست یا خیر؟

۲- آیا مقاله کمترین میزان مورد قبول برای پذیرش را دارد یا خیر؟ آیا محتوا و نحوه نگارش آن و سبک نوشتاری آن به حد کافی خوب است؟

۳- آیا مقاله دستورالعمل ذکر شده برای مولفان را رعایت نموده است؟ (مانند سبک رفرنس نویسی، مباحث مربوط به ویرایش مقاله و …)

با دقت به سوالات فوق، مشخص می‌گردد که اهمیت نگارش کاورلتر در چه حدی است و چرا باید به مساله فورمت‌بندی و ادیت مقاله توجه خاص داشت. منظور از فورمت‌بندی مقاله نیز همان محل قرارگیری جداول، نمودارها، دوستونه یا تک ستونه بودن مقاله، فونت مقاله، فاصله خطوط و موارد اینچنینی است.

ارسال مقاله به داوران

به محض تایید اولیه توسط ادیتور، مقاله برای داوری ارسال می‌گردد. سه شکل رایج در داوری مقالات همتا وجود دارد که عبارتند از:

۱- داوری یک سو کور: در این نوع داوری همتا اسامی داوران به مولفان گفته نمی‌شود.

۲- داوری دو سو کور: اسامی داوران و مولفان برای یکدیگر پنهان می‌ماند.

۳- داوری دو سو آشکار: اسامی مولفان و داوران به یکدیگر معرفی می‌شوند.

عموماً، ۲ تا ۶ داور برای داوری همتا برگزیده می‌شوند. داوران در حیطه تخصصی که مقاله مربوط به آن است متخصص هستند. مجلات معمولاً گروه متخصصینی از داوران را در حیطه علاقمندی‌ها و اسکوپ مجله گردآوری نموده‌اند.

ادیتورها برحسب محتوای مقاله، در انتخاب مجلات حساسیت به خرج می‌دهند تا بتوانند عدالت را در حق مولفین مقاله رعایت کنند. برای مثال، اگر یک مقاله از نظر فنی در سطح بالایی باشد یا مربوط به چند حیطه مختلف باشد، فرآیند داوری چنین مقالاتی طولانی‌تر می‌گردد تا داوران مختلفی آن را بررسی کنند.

برخی مجلات به نویسندگان خود این گزینه را نیز ارایه می‌دهند که آنها برای داوری مقاله خود، داور معرفی کنند. چنین کاری می‌تواند زمان جستجوی داور را برای ارزیابی مقاله کمتر کند و فرآیند تصمیم‌گیری درباره مجله را کوتاه‌تر کند.

فرآیند داوری زمانی به اتمام می‌رسد که تمامی داوران گزارش خود را به ادیتور مجله ارسال نمایند. ادیتور مجله معمولاً از داوران درخواست می‌کند کار داوری را در مدت زمان ۱ ماه به اتمام برسانند. با این حال، برخی از مجلات مکانیسم‌هایی دارند که بتوانند با استفاده از آنها، زمان فرآیند داوری را کوتاه کنند و یا اینکه زمان تقریبی آن را دقیقتر مشخص کنند.

تصمیم گیری نهایی ادیتور یا هیئت تحریریه برای مقاله

ادیتور مجله یا هیئت تحریریه با عنایت به گزارشات داوران خود درباره یک مقاله، تصمیم نهایی را اتخاذ می‌کنند. معمولاً تصمیمات هیئت تحریریه و ادیتور یکی از موارد زیر خواهد بود:

۱- پذیرش مقاله بدون اعمال هیچگونه تغییر “accept without any changes”: به منزله آن است که مجله مقاله را در همان شکل اولیه خود چاپ خواهد نمود.

۲- پذیرش با اعمال اندک تغییرات “accept with minor revisions”: این تصمیم به آن مفهوم است که مجله مقاله را چاپ خواهد نمود و مولف نیز می‌بایست تغییرات اندک ذکر شده را اعمال نماید.

۳- پذیرش (مشروط ) مقاله به شرط اعمال تغییرات گسترده “accept after major revisions”: در این تصمیم ادیتور مجله به مولفان این پیام را انتقال می‌دهد که کلیت مقاله مورد تایید است اما باید تغییرات گسترده‌ای بر روی مقاله اعمال شود.

۴- تصحیح و ارسال مجدد (رد مشروط مقاله) “revise and resubmit”: در این تصمیم ادیتور به مولفان می‌گوید تا مقاله را به صورت کامل مورد بازبینی قرار دهند و آن را مجدداً ارسال کنند تا یکبار دیگر مقاله در پروسه داوری قرار گیرد.

۵- رد مقاله (رد مستقیم) “reject the paper or outright rejection”: مجله مقاله را حتی در شرایطی که مولف تغییرات گسترده‌ای هم بر روی آن انجام دهد، چاپ نخواهد کرد.

تصمیم شماره ۱ به ندرت اتفاق می‌افتد و معمولاً حجم عظمیی از مقالات همواره با اصلاحاتی مواجه می‌شوند. شماره ۲ معمولاً بهترین نتیجه‌ای است که مولفان به دنبال آن هستند و داشتن اصلاحات مختصر بسیار خوب است.  لازم به توضیح است که اگر از سوی مجله، مورد ۵ را دریافت نمودید بهتر است کلاً مجله دیگری را برای ارسال مقاله خودتان در نظر بگیرد زیرا مجله با این پیام مشخص نموده است که مقاله شما هیچ شانسی برای چاپ در آن مجله ندارد. این پیام می‌تواند دلایل مختلفی مانند عدم تناسب مقاله با اسکوپ مجله یا موارد دیگر داشته باشد. اگر مجله تمایل به چاپ مقاله شما را دارد، مقاله را رد مشروط می‌کند تا شما با داشتن امید چاپ شدن، اصلاحات و تغییرات مدنظر آنها را انجام دهید.

بنابراین، مولفان فقط با دیدن رد مستقیم مقاله می‌بایست مطمئن باشند که دیگر شانسی وجود ندارد. مابقی تصمیماتی که مجله برای شما می‌گیرد نشان می‌دهد که امیدی برای چاپ مقاله وجود دارد و شما می‌بایست تغییرات را انجام دهید.

در نهایت باید بگوییم که داوران مجله اغلب تمایل به پذیرش مقاله دارند تا رد مقاله. حتی می‌توانیم بگوییم که ادیتور مجله یا هیئت تحریریه گاهی مقاله‌ای که از نظر داوران مورد تایید قرار می‌گیرد را نیز رد می‌کنند و دوست دارند از بین مقالات پذیرفته شده در داوری، مقالاتی را که بیشترین ارزش و اعتبار را دارند چاپ کنند. نقش داوران مجله کمک به رشد و پیشرفت مولفان و مقالات آنهاست و در نهایت آنها تصمیمی در خصوص چاپ نهایی مقاله نمی‌گیرند. اما این موضوع را مولفان باید در نظر بگیرند که هیئت تحریریه یک مجله برای جلب خوانندگان بیشتر برای مجله خود، سعی دارند تاپ‌ترین، جالب‌ترین و علمی‌ترین مقالات را از بین مقالات ارسالی برای آنها جهت چاپ نهایی در مجله خود انتخاب کنند. ادیتور مجله و هیئت تحریریه علاوه بر فاکتورهای علمی، به فاکتورهای دیگر مانند جلب حداکثری مخاطبین و موارد دیگر نیز توجه دارند.