آی اس آی (ISI) و ضریب تأثیر مجلات علمی
در این مطلب قصد داریم شما را با مفاهیم تامسون رویترز، ISI، و مباحث مربوط به نمایه‌سازی و مفاهیم وابسته با آنها آشنا سازیم. با وب سایت چاپ مقاله اوج دانش همراه باشید.
واژه ISI مخفف کلمه های Institute for Scientific Information به معنی «موسسه اطلاعات علمی» است. این موسسه که محور اصلی فعالیت آن را علم سنجی و انتشارات علمی تشکیل می دهد در سال ۱۹۶۰ پایه گذاری شد، اما در سال ۱۹۹۲، موسسه «علم و سلامت تامسون» آن را خریداری کرد و در حال حاضر بخشی از شرکت بزرگ «تامسون رویترز» به شمار می رود (بیشتر بخوانید: آشنایی با پایگاه علمی پروکوئست ProQuest).
در کل، وظیفه آی اس آی (ISI) ارائه خدماتی در زمینه ایجاد «پایگاههای اطلاعات کتاب شناختی» است. به زبان ساده تر، این موسسه، مجموعه ای سازمان یافته از تمامی موارد ارجاع به مطالب منتشر شده در ژورنال های علمی، روزنامه ها، کنفرانس ها، گزارش ها، انتشارات دولتی و قانونی، ثبت اختراعات، کتاب و غیره، در قالب اطلاعات دیجیتالی فراهم می آورد.
یکی از انواع پایگاه های اطلاعات کتاب شناختی آی اس آی (ISI)، «نمایه استنادی» است. نمایه استنادی، شاخصی از موارد استناد یا ارجاع مقالات و اسناد منتشر شده به یکدیگر را فراهم می آورد. کاربر، با استفاده از نمایه استنادی به راحتی می تواند متوجه شود کدام یک از سندهای جدیدتر به سندهای پیشین ارجاع داده اند. «گوگل اسکالر» (Google Scholar) یا جستجوگر شرکت گوگل که امکان جستجوی واژگان کلیدی را در مقاله ها، رساله های علمی و گزارشهای فنی فراهم می کند در حال حاضر یکی از بزرگترین نمایه های استنادی است.
«یوجین گارفیلد»، بنیانگذار آی اس آی (ISI) کسی بود که اولین نمایه استنادی را برای مقالات منتشر شده در مجلات علمی معرفی کرد. آقای گارفیلد، ابتدا در سال ۱۹۶۴ یک نمایه استنادی به نام «نمایه استنادی علوم» (science citation index) راه اندازی کرد که هم اکنون مالکیت آن در اختیار شرکت تامسون رویترز قرار دارد. نسخه بزرگتر این نمایه، موسوم به«نمایه استنادی گسترش یافته علوم» (Science Citation Index Expanded) در حال حاضر ۶۵۰۰ مجله علمی شناخته شده و مهم، از ۱۵۰ رشته مختلف علمی، از سال ۱۹۹۰ تا به امروز را تحت پوشش قرار می دهد. این مجلات به خاطر عبور از ملاکهای سخت گیرانه ای که برای قرار گرفتن در این نمایه استنادی پشت سر گذاشته اند به عنوان مجلات علمی پیشرو در حیطه های علم و فناوری شناخته می شوند.
شرکت تامسون رویترز بعدها با اضافه کردن «نمایه استنادی علوم اجتماعی» (Social Sciences Citation Index ) و «نمایه استنادی علوم انسانی و هنر» (Arts and Humanities Citation Index) نمایه های استنادی مجلات علمی را گسترش داد. نمایه استنادی علوم اجتماعی در حال حاضر ۲۴۷۴ مجله علوم اجتماعی از ۵۰ رشته علمی پیشرو در علوم اجتماعی را تحت پوشش قرار می دهد و نمایه استنادی علوم انسانی و هنر متشکل از ۱۳۰۰ مجله علمی با موضوعات هنر، زبانهای خارجه (اعم از زبان شناسی)، شعر، موسیقی، آثار کلاسیک، تاریخ، مشرق شناسی، فلسفه، باستانشناسی، معماری، مذهب، تئاتر و رادیو است.
از جمله خدمات مهم دیگر آی اس آی (ISI) این است که تمامی این نمایه های استنادی را در قالب یک پایگاه داده گسترده تر به نام «وب آو نالج» (Web of Knowledge) جمع آوری کرده تا به پژوهشگران امکان جستجو و تحلیل همزمان در پایگاههای مختلف داده را بدهد. «وب آو نالج»، در واقع ابزار یکپارچه ای برای جستجو و تحلیل اطلاعات، بر اساس زمان در اختیار پژوهشگر قرار می دهد.
پایگاه «وب آو نالج» به جای آنکه نتایج جستجو را تنها بر اساس کلیدواژه نمایش دهد از فناوری هایی استفاده میکند که به محقق امکان می دهد میزان اثرگذاری، تاریخچه زمانی و روش شناسی یک ایده را از آغاز آن در تحقیقات علمی تا به امروز مشاهده کند.
محقق با استفاده از این پایگاه داده می تواند دریابد کدام مقاله ها بیشتر از مقاله های دیگر مورد ارجاع واقع شده اند و چه کسی به آنها ارجاع داده است. «وب آو نالج»، علاوه بر اینکه یک مقیاس عینی از میزان تأثیرگذاری مقاله های نمایه شده در آن فراهم می آورد، با کمک به دیده شدن آن مقالات میزان تأثیرگذاری آنها را افزایش می دهد. شواهد زیادی نشان می دهند که ظاهر شدن یک مقاله در این پایگاه داده می تواند تعداد نقل قولها از آن مقاله را تا دو برابر افزایش دهد. بیش از یازده هزار مجله از رشته های علمی و علوم اجتماعی، در حال حاضر در پایگاه «وب آو نالج» نمایه شده اند.
فعالیت دیگر آی اس آی (ISI) چاپ یک گزارش سالانه موسوم به «گزارش استنادی مجلات علمی» یا (جِی سی آر) است. در این گزارش سالانه، آی اس آی (ISI) مجلاتی که در بانک اطلاعاتی این موسسه نمایه شده اند را بر اساس شاخصی به نام «ایمپکت فکتور» یا ضریب تأثیر رتبه بندی می کند.
در محافل علمی از ضریب تأثیر مجلات به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای اعتبار مجلات یاد می شود، هر چند که در سالهای گذشته نظامهای رقیب و موازی تلاش کرده اند با وارد آوردن اشکالاتی به روش محاسبه این شاخص، آن را با چالشهایی مواجه کرده و از اعتبار آن بکاهند.
درک معنای ضریب تأثیر بسیار ساده است. این شاخص در هر سال، بر اساس متوسط تعداد ارجاعات به هر مقاله یک ژورنال در خلال دو سال قبل از زمان محاسبه، برآورد می شود. بنابراین، اگر ضریب تأثیر یک مجله در سال ۲۰۱۳ برابر سه باشد به معنی این است که به هر یک از مقاله های چاپ شده این مجله در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به طور متوسط سه بار استناد شده است.
محاسبه این شاخص نیز ساده است. ضریب تأثیر یک مجله در سال ۲۰۱۳ بر اساس فرمول زیر محاسبه می شود؛
اگر
الف = تعداد دفعاتی که مقالات منشتر شده در این مجله در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ توسط مقالات منتشر شده در ژورنال های سال ۲۰۱۳ مورد استناد واقع شده اند؛
و
ب= تعداد کل «مقاله های قابل استناد»ی که آن مجله در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ منتشر کرده است (منظور از مقاله های قابل استناد، مقاله های پژوهشی، مروری یا نوشته هایی هستند که پژوهشگران دیگر به آنها استناد می کنند، یعنی یادداشت های سردبیر یا نامه به سردبیر را شامل نمی شوند)
در این صورت:
ضریب تأثیر= «الف» تقسیم بر «ب».
موسسه آی اس آی (ISI) در حال حاضر ۱۴۰۰۰ مجله علمی را تحت پوشش خود دارد. تامسون رویترز بر اساس ارزیابی ای که از کیفیت ژورنال ها به عمل می آورد سالانه ژورنال های جدیدی را به این فهرست اضافه و یا آنها را از فهرست خارج می کند.
در قسمت های بعدی این گزارش، مطالب بیشتری درباره مجلات آی اس آی خواهیم نوشت.
دیدگاه خود را ثبت کنید